امام جمعه

از دانشنامه‌ی اسلامی

نماز جمعه یکی از نمازهایی است که به صورت جماعت برپا می شود و به امام جماعت آن امام جمعه می گویند.

منصب امامت جمعه

منصب امامت جمعه در زمان حضور امام معصوم علیه‌السلام براى ایشان و یا نایب منصوب از جانب ایشان است و در جواز، وجوب یا حرمت اقامه آن در زمان غیبت براى دیگران اختلاف است، همچنین جواز اقامه آن در زمان غیبت براى غیرمجتهد جامع الشرایط محل خلاف است. برخى از معاصران در زمان حکومت اسلامى تصدى منصب امامت جمعه را منوط به اذن ولى فقیه دانسته‌اند.

امامت جمعه در جهان شیعه و ایران سابقه طولانی دارد و بعضی از علما و مراجع که آن را از نظر فقهی واجب می دانستند، بطور غیررسمی بعنوان امام جمعه، به اقامه آن می پرداختند. اما امامت رسمی آن از ناحیه حکومت های وقت بوده است که نمونه بارز آن، بعد از انقلاب اسلامی است که افرادی بعنوان امام جمعه از سوی ولی امر در شهرها، متولی این امر می شوند.

نماز جمعه قبل از انقلاب

در عهد قاجار هنگامیکه فتحعلی شاه مسجد شاه را در تهران بنا کرد تصمیم گرفت میر سید مهدی خاتون آبادی امامت جماعت اصفهان را برای امام جمعه در مسجد شاه، به تهران بیاورد. وی دارای مقام علمی والایی بود و در سال ۱۲۸۳ شمسی پس از بازگشت از زیارت خانه خدا در سن ۶۳ سالگی دار فانی را وداع گفت و از تمام ولایات ایران علماء و بزرگان برای تشییع به تهران آمدند. میرزا ابوالقاسم امام جمعه فرزند ارشد میر محمد حسین «سلطان العلماء» هم به تهران آمد. چون میر سید مهدی امام جمعه تهران دارای اولاد ذکور نبود، برحسب امر فتحعلیشاه، میرزا ابوالقاسم در تهران توقف کرد و بعد از رحلت عمو به مقام امامت جمعه تهران رسید. میرزا ابوالقاسم که سالها با امیرکبیر نیز معاصر بوده است، پس از وی منصب امام جمعه ای به فرزندش میرزا زین العابدین امام جمعه رسید که به عضویت لژ فراماسونری درآمد و بعد از او نیز فرزندش سید ابوالقاسم دوم امام جمعه شد که در جریان مشروطیت بر کنار شد و برای مدتی برادرش عهده دار سمت امام جمعه ئی بود .

در عهد پهلوی دوم در سال ۱۳۲۴ فرزند سید ابوالقاسم، سید حسن امامی به فرمان محمدرضا پهلوی امام جمعه تهران شد. سلسله امام جمعه یا امامی توسط محمد رضا پهلوی و فرمان او به امام جمعه ای انتخاب می‌شدند. این روحانیون توسط مردم، آخوند درباری خوانده می‌شدند و تحت فرمان و مطیع اوامر محمد رضا بودند و سیاست را در دین و حکومت دخالت نداده و منتقد دولت نبودند و در کنار مردم قرار نداشتند.

شرایط امام جمعه

همه شرایطی که در امام جماعت لازم است باید در امام جمعه هم باشد مانند: عقل، ایمان، حلال زادگی و عدالت. ولی امامت کودکان و زنان در نماز جمعه جایز نیست، اگر چه در نمازهای دیگر برای خودشان جایز باشد.

وظایف امام جمعه

امام جمعه که متصدی اقامه فریضه نماز جمعه است، لازم است به نکاتی توجه کند که برخی از آن نکات مستحب و بعض دیگر واجب است.

واجبات:

۱- نماز جمعه داری دو خطبه است‌ و این دو خطبه مانند اصل نماز واجب مى‌باشد و بدون آنها، نماز جمعه منعقد نمى‌گردد. این دو خطبه توسط امام جمعه ایراد می شود.

۲- حمد خدا در هر یک از دو خطبه: در مورد وجوب حمد الهی در خطبه ها امام خمینی (ره) معتقدند: خدا را حمد کردن در هر یک از دو خطبه واجب است، و احتیاط آن است که پس از آن خداى تعالى را ثنا گوید (و مدح کند) و احتیاط آن است که حمد خدا با لفظ جلاله «اللّه» باشد.

۳- خطیب، ایستاده باشد. و باید خطیب و امام یکى باشد، پس اگر خطیب نتواند بایستد، باید دیگرى خطبه بخواند و امامت نماز جمعه را خود به عهده بگیرد و اگر غیر از همین شخصى که از ایستادن عاجز است کس دیگرى نباشد، ظاهر این است وظیفه‌شان به نماز ظهر منتقل مى‌شود .

۴- واجب است که هر دو خطبه، قبل از نماز جمعه باشند، پس اگر نماز را قبل از خطبه‌ها بخواند، باطل است.

مستحبات:

۱ - خطبه‌ هاى نماز، طولانى نباشد. پیامبر اکرم صلى الله علیه وآله فرمودند: بعد از شما اقوامى مى‌آیند که خطبه‌ها را طولانى و نماز را کوتاه مى‌خوانند: «سیأتى بعدکم اقوام یطیلون الخطب و یقصرون الصلوة». اما شما نماز را طولانى بخوانید و خطبه‌ها را کوتاه کنید: «اطیلوا الصلوة و اقصروا الخطبة».

۲- هنگامى که امام جمعه از منبر بالا مى‌رود و رو به مردم مى‌ایستد به مردم سلام کند. «من السّنة اذا صعد الامام المنبر ان یُسلّم اذا استقبل الناس».

۳- خواندن سوره جمعه و سوره منافقون در نماز جمعه. پیامبر اکرم‌ صلى الله علیه وآله در نماز جمعه سوره جمعه و سوره منافقون را قرائت مى‌فرمودند؛ سوره جمعه را براى بشارت دادن به مؤمنان و برحذر داشتن آنان از دنیا و سوره منافقون را براى مأیوس کردن و توبیخ منافقان.

۴- آگاه نمودن مردم را به مسائل روز. امام رضا علیه السلام فرمود: نماز جمعه یک گردهمایى عمومى است تا امام جمعه مردم را به عبادت و اطاعت ترغیب کند و از گناه و معصیت پرهیز دهد و آنان را از آنچه در اطراف آنها روى مى‌دهد و از آنچه برایشان مفید و یا مضّر است، آگاه کند. «و یخبرهم بما ورد علیهم من الافاق و من الاهوال التى لهم فیها المضرّة و المنفعة. در خصوص این وظیفه، امام خمینی(ره) معتقد است: براى امام جمعه که خطبه مى‌خواند سزاوار است در ضمن خطبه‌اش آنچه را که از مصالح دینى و دنیایى مسلمین است بیان کند، و آنها را از حوادث و اخبارى که در کشورهاى مسلمان و جهان مى‌گذرد، از مسائل دیگرى که در آنها نفع و ضرر مسلمین مطرح است، آگاه نماید، و مطالبى را که مسلمانان در زندگى دنیا و آخرت و در شئون سیاسى و اقتصادى به آن نیازمندند از امورى که در استقلال و شخصیت آنها و در کیفیت روابط و رفتار آنها با سایر ملل مؤثر است، بازگو کند و مسلمین را از دخالت دولت‌هاى ظالم استعمارگر در امور مسلمین، مخصوصا در امور سیاسى و اقتصادى آنها که به استعمار و استثمارشان کشانده مى‌شود بترساند (و به آنها هشدار بدهد).

۵- امام جمعه علاوه بر مسائل و احکام دینی باید بر احکام سیاسی و اجتماعی وقت جامعه تسلط داشته باشد، چرا که باید در نماز جمعه دو خطبه بخواند که یکی درباره مسائل اجتماعی و دیگری در مورد مسائل روز و سیاسی جامعه است.

۶- مستحب است امام جمعه از صفات بلاغت، شجاعت، مواظبت بر اوقات نماز برخوردار، و عامل به سخنان خود باشد. (رجوع شود به: نماز جمعه)

پانویس

  1. جواهر الکلام، ۱۱/۱۵۱-۱۹۳.
  2. الحدائق الناضرة، ۹/۴۴۵.
  3. استفتائات (امام خمینى)، ۱/۲۶۸.
  4. فتاوای آیات عظام: امام، فاضل، تبریزی، نوری، مکارم: نماز جمعه، پورتال انهار
  5. ترجمه تحریر الوسیلة، ج‌۱، ص۴۲۱
  6. خمینى، سید روح اللّٰه موسوى - مترجم: اسلامى، على، تحریر الوسیلة - ترجمه، ۴ جلد، ج۱، ص۴۲۳ دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم - ایران، ۲۱، ۱۴۲۵ ه‍ ق
  7. خمینى، سید روح اللّٰه موسوى - مترجم: اسلامى، على، تحریر الوسیلة - ترجمه، ۴ جلد ج۱، ص ۴۲۷ ، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم - ایران، ۲۱، ۱۴۲۵ ه‍ ق
  8. خمینى، سید روح اللّٰه موسوى - مترجم: اسلامى، على، تحریر الوسیلة - ترجمه، ۴ جلد، ج۱، ص۴۲۷ دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم - ایران، ۲۱، ۱۴۲۵ ه‍ ق
  9. شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۵، ص۴۳
  10. مرحوم مجلسی، بخارالانوار، ج۸۹، ص۳۷۸
  11. خمینى، سید روح اللّٰه موسوى - مترجم: اسلامى، على، تحریر الوسیلة - ترجمه، ۴ جلد، ج۱، ص۴۲۵ دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم - ایران، ۲۱، ۱۴۲۵ ه‍ ق
  12. دانشنامه رشد، تیر. ۱۳۸۸.
  13. همان،‌ ۳۲۹ و تحریر الوسیلة ۱/۲۳۵.


منابع